Gianni Rodari'ye Göre Dil Yaratıcılığını Geliştirmek
Çocukların dil yaratıcılığını geliştirmek, kelimelerle oynamaları ve bunlara korkusuzca yaklaşmaları, fonolojik ve anlambilimsel doğayı ve sözdizimsel olasılıkları ele almaları önemlidir. Gianni Rodari’ye göre fanteziyi ve iletişim kurma becerisini geliştirmek çocuklara kendilerini savunma imkanı verir.
Dil Yaratıcılığını Geliştirmek İçin Gianni Rodari’nin Teknikleri
İtalyan öğretmen, pedagog ve yazar Gianni Rodari, hikayeler anlatmak ve kelimeler ile oynamak için yaratıcı kaynaklar sunar. Bunu yaparken de bize çocuklarımızda dil yaratıcılığını geliştirmek için neler yapmamız gerektiğini öğretir.
Rodari çocuklar için yazmaya 1950’de başlamıştır. Kariyeri boyunca, mizah ve hayal gücünü ustalıkla günümüz dünyasının ironik bir vizyonuyla birleştirdiği 20’den fazla kitap yayınlamıştır. 1970 yılında çocuk edebiyatı alanında en önemli ödülü almıştır: Hans Christian Andersen Edebiyat Ödülü.
Fantezinin Grameri: Hikaye Anlatma Sanatına Giriş adlı kitabında Rodari, çocuklar için hikayeler icat etmek ve çocukların kendi hikayelerini icat etmelerine yardımcı olmak için birkaç farklı yol önerir.
Kelimelerle Oynamak ve Hikayeler Anlatmak
Şimdi, Rodari’nin bu konudaki bazı tekniklerine bakacağız. Bu teknikler hayal gücü ve fantezinin yanı sıra dil yaratıcılığını da uyandırmak ve geliştirmeyi amaçlamaktadır. Bu teknikler sadece çocuklar için değil, aynı zamanda gençler ve yetişkinler için de yararlıdır.
Göldeki Porselen
Giani Rodari, “zihne rastgele atılan bir kelimenin yüzeysel ve derin dalgalar ürettiği” fikrinden yola çıkmıştır. Diğer bir deyişle; bu çağrışımlar, sesler, imgeler, anılar, fanteziler ve benzerlerini üretir… Bu nedenle mesele çocuklara bir kelime verip sonra ortaya çıkardıkları içerikle çalışmak ile ilgilidir.
Örneğin, şu kelimelere ilham verebilecek “porselen” kelimesine bakalım:
- “Por” ile başlayan kelimeler – portakal, porsuk, portre, porsiyon gibi…
- “Po” ile başlayan kelimeler – polen, polis, posta, poşet gibi…
- “-en” ile biten kelimeler – anten, diken, bülten, gezegen gibi…
- Anlamsal yakınlığı olan kelimeler – taş, kaya, mermer, kiremit gibi…
- Porselenin kullanımları.
- Porselenin akrostişinde olabilecek kelimeler:
- P: Pile.
O: Orman.
R: Resim.
S: Salıncak.
E: Ezgi.
L: Leylek.
E: Ev.
N: Nane.
Çocuklar bir kere bu olasılıkları bulduklarında, hayal gücünün simülasyonu sayesinde harika metinler ortaya çıkabilirler. Çocuklar ayrıca kelimenin ürettiği hikayeleri ya da hisleri de anlatabilirler.
Fantastik İkilikler
Bu aktivite, rastgele iki kelime seçmeyi içerir – bunlar aralarında belirli bir mesafe olan iki kelime olmalıdır. Diğer bir deyişle, biri diğerine göre çok tuhaf ve alışılmadık olmalıdır. Bu şekilde, ikisi arasında bir akrabalık yaratmak için hayal gücü daha da fazla çalışmak zorundadır. Bazı ikili seçimler şunlar olabilir: Kiremit-şarkı, Kırmızı Başlıklı Kız-helikopter, ışık-ayakkabı, köpek-dolap.
Bu ikili sözcükler aracılığıyla çocuklar, onları bir edat ve karşılık gelen maddelerle ilişkilendirerek aralarında ilişkiler kurabilirler. Böylece aşağıdakileri elde ederler:
- Dolaptaki köpek.
- Köpeğin dolabı.
- Dolabın üstündeki köpek.
- Dolabın içindeki köpek.
Bu seçeneklerin her biri, harika hikayeler oluşturmak için kullanabileceğiniz harika bir durumun ana hatlarını sunar.
Ya Şu Olsaydı, Ne Olurdu?
Novalis, hipotezlerin ağlara benzediğini yazmıştır: “Ağı atarsın ve er ya da geç bir şey bulursun.” Bu, şu soruyu temel alan çok basit bir tekniktir: “Ya şu olsaydı, ne olurdu…?”
Soruyu formüle etmek için rastgele bir konu ve bir yüklem seçersiniz. Bunların birliği, çocukların üzerinde çalışacağı hipotezi sağlayacaktır. “Bir asansör dünyanın merkezine inerse ya da aya çıkarsa ne olurdu?”, “Bir timsah kapınızı çalıp tuz isteseydi, ne olurdu?”
Keyfi Ekler
Bu oyunun amacı, zaten var olanlardan yeni kelimeler oluşturmak için rastgele bir ek kullanmaktır. -me, -ma ekleri, bir testereyi – tehlikeli, günlük bir nesne – testereme’ye, yani hayali ve barışçıl bir nesneye dönüştürme kapasitesine sahiptir. Ağaçları kesmek yerine, testeremeler onları daha uzun ve daha güçlü hale getirir.
Rastgele bir ek kullanmak için bir seçenek, ek ve isim tabloları yapmaktır. Daha sonra bunları rastgele bir biçimde araya getirin ve çocukların kelimeyi tanımlamasını ve hikayeler anlatmasını sağlayın.
“Yazan insanlar, temelde, gözlemledikleri gerçekleri sıraya sokma ve yaşama bir anlam verme ihtiyacı hisseden insanlardır. Ancak bunların ikisi de, eğer aynı zamanda kelimelerin kendilerine dair bir sevgi ve onlarla oynamaya dair önlenemez bir arzu tarafından eşlik edilmezlerse, işe yaramazdır.”
– Aldous Huxley –
Yaratıcı Hata
Bir dil sürçmesinden bir hikaye doğabilir. Bir yazım hatası, her türden komik ve öğretici hikayelerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bir çocuğun şu ifadeyi yazdığını var sayalım: “yaşar ağacı.” Bir yandan, hatayı düzeltme seçeneğimiz var. Öte yandan, akışa devam edebilir ve bu harika “yaşar ağacı”nın özellikleri hakkında bir hikaye yazabiliriz.
Eski Oyunlar
Gazete başlıklarını kesmek ve absürt, sansasyonel ya da sadece saçma olaylarla ilgili haberler oluşturmak için karıştırmak kadar basit oyunlar aracılığıyla fantastik temalar ve hikayeler yaratabiliriz.
Sadece bir makas ve bir gazete ile eksiksiz şiirler yazılabilir. Belki pek bir anlam ifade etmeyecekler, ama bir çekicilikleri olacak. Dünya çapında yaygın olan bir başka oyun da soru ve cevap içeren kartlardır. Bir dizi soruyla ve diğer yandan rastgele birleştirilen bir dizi yanıtla başlar.
Helikopterdeki Kırmızı Başlıklı Kız
Çocuklara bir hikaye oluşturmak için kullanmaları için altı kelimelik bir liste verilir. İlk beşi Kırmızı Başlıklı Kız’ın hikayesine işaret eder: kız, orman, çiçekler, kurt, büyükanne. Ancak altıncı kalıbı bozar: helikopter. Bu yeni kelime ile çocuklar icat etmenin keyfini çıkaracaklardır. Aynı şey başka herhangi bir hikaye için de yapılabilir.
Ters Hikayeler
Hikayelerin önceden tasarlanmış bir şekilde tersine çevrilmesi.
Örneğin: Kırmızı Başlıklı Kız kötüdür, ve kurt iyidir…
Ya da Parmak Çocuk fakir ebeveynlerini terk ederek ağabeyleriyle birlikte evden kaçmak istiyordur. Ancak ebeveynleri, cebini pirinçle doldurmadan önce cebinde bir delik açacak kadar zekidir ve bu delik, Parmak Çocuk’un kaçışı sırasında yol boyunca yayılır. Bu orijinal hikayeye benzer, ancak hikaye solun sağa dönüştüğü bir aynadan görülür.
Sonra Ne Olacak?
Hikayeyi çoktan bitirmiş olsanız bile, her zaman bir devam hikayesi olma olasılığı vardır. Karakterler zaten yerindedir; davranışlarını biliriz; birbirleriyle ne tür ilişkileri olduğunu biliriz… Yeni bir öğenin basit bir şekilde tanıtılması, tüm mekanizmayı harekete geçirir. Pinokyo ya da Külkedisi’nin devam hikayelerini kim yazmamış ya da hayal etmemiştir ki?
Hikaye Salatası
Bu, iki ya da daha fazla hikayeyi karıştırmayı, karakterleri, senaryoları, olayları vb. birleştirmeyi içerir… Kırmızı Başlıklı Kız, Parmak Çocuk ile tanışır; ya da Çizmeli Kedi, Hansel ve Gretel‘e yardım eder, vb.
Gianni Rodari’ye Göre Dil Yaratıcılığını Geliştirmek Konusunda Sonuçlar
Kısacası, gördüğünüz gibi, Gianni Rodari’nin çalışmalarında çocuklarda ve yetişkinlerde dil yaratıcılığını geliştirmek için önerdiği birçok teknik vardır. Küçüklerinizle bunları pratiğe dökmek ve ailenizle birlikte eğlenceli, keyifli ve eğitici anların tadını çıkarmak için neyi bekliyorsunuz?