Ödül ve Ceza Yönteminden Kaçınmanın 7 Yolu

Küçük yaştaki çocuklar kesin ve net komutlara ihtiyaç duyarlarken uzmanlar ebeveynlerin ödül-ceza yöntemine sıkı sıkıya sarılmamalarını tavsiye ediyorlar.

Çocuklar, zihinsel gelişimlerine katkı sağlayan diğer yöntemlere daha olumlu yanıt veriyorlar.

Yanlış bir davranışta ya da eylemde bulunan çocukları azarlamak son derece sık başvurulan bir uygulamadır. Çocuklarımızın hatalı davranışlarını engellemek adına cezalandırma yöntemini de oldukça sık uygularız.

Bu sırada iyi ve güzel davranışlarda bulunan çocuklarımızı da ödüllendirmek isteriz ve onları bu davranışımıza alıştırırız.

Bu ödül ve ceza yöntemi bazı açılardan başarılı olsa da aslında uygulayabileceğimiz daha iyi yöntemler var. Aşağıda, bu yaklaşıma alternatif oluşturabilecek bazı uygulamalardan bahsedeceğiz.

Ödül ve ceza yöntemine aşırı bağlanmaktan nasıl kaçınabiliriz?

Hiçbir ebeveyn çocuk yetiştirmenin o uzun yolculuğuna ödül ve ceza yöntemini kullanarak çıkmasa da birçoğunun yolculuğu eninde sonunda o noktada kalır.

Bu ilerleyiş anlaşılabilir bir süreçtir, sıklık ile yaşanır ve son derece normaldir. Sonuçta hiçbir çocuk dünyaya yanında kullanma kılavuzu eşliğinde gelmemektedir.

Hatalı davranışlara verilen cezalar, tabii ki verilen cezanın şekli ile de bağlantılı olarak çocuklarda uzun vadeli sorunlara yol açmayabilir. Peki ama ileride problem yaratmayacak bir ödüllendirme nasıl yapılır?

Aslına bakarsanız üretilen bazı psikolojik teoriler “havuç ve sopa” yaklaşımına gösterilen aşırı inancın aslında kaçınmak istediğimiz bazı sonuçlara yol açabildiğini göstermektedir.

Olumlu destek (ya da ödüllendirme) etkili olabildiği ölçüde hayal kırıklığı yaratmamaktadır.

Bu noktada ödüllendirmenin yanlış sonuçlara yol açabilmesi bizim yapılan iş ya da davranış karşısında seçtiğimiz ödül nedeni ile olabilir. Eğer çocuklarımızın zihinlerinde yapılan her doğru davranışın karşısında ellerine somut bir şey geçeceği izlenimi uyandırırsak sonuçta onlar da doğru davranış ve uygulamaları sadece kazanç sağlamak için yaparlar.

Cezalandırma da aynı şekilde nasıl uyguladığımıza bağlı sonuç veren bir yöntemdir. Disiplin uygulamaları fazla ağır ya da tutarsız olduklarında ters tepebilirler.

Uzmanlar, ödül ve ceza yöntemini aşarak çocuklarımızın zihinsel işleyişlerini geliştirmelerine yardımcı olacak yöntemleri uygulamamızı tavsiye ediyorlar.

Çocuklarımızın zihinsel gelişimlerini teşvik etmek adına yapabileceğimiz çeşitli uygulamaları aşağıda sıraladık:

• Sürprizlerden, ani ve büyük değişikliklerden ya da doğaçlama uygulamalardan kaçının. Çocuğunuzun değişmeyen olumlu ya da olumsuz her hareketinin sonucundaki sizin tepki ya da uygulamanızda aynı olsun.
• Çocuğunuzu sınayın. Yeni bir durum karşısında nasıl davranması ya da ne yapması gerektiğini öğretip devamında bu yeni bilgiyi uygulayıp uygulayamadığını görmek için onu test edin.
• Onlara, hareketleri ile kendilerini ifade edebilmeyi öğretin. Çocuklarınıza kendilerini yansıtabilecekleri özgür alanı verin.
• Elinize geçen her fırsatta çocuklarınıza çeşitli sorular sorun. Cevaplarını dikkat ile dinleyin ve olumlu geri dönüşlerde bulunun.
• Eğer hali hazırda olan düzenlerinde ya da ev kurallarında ufak tefek değişiklikler yapacaksanız bu değişiklikleri kademe kademe hayata geçirin.
• Kendi düşünce şeklinizi onların düşünce şekline uyarlamaya çalışın. Çocuklarınızın sizin gelişmiş mantığınıza göre düşünmelerini beklemeyin.
• Deneyselliği teşvik edin. Denemelerine ve hata yapmalarına ama sonunda da bir şeyler keşfetmelerine olanak sağlayın.

Sahip oldukları beceriler ile bağlantılı doğru davranışın gelişimi

Her çocuğun bir diğerinden farklı olduğunu, öğrenme hızı ya da şeklinin akranları ile aynı olmadığını anladığımızda bir sürü gereksiz baş ağrısından da kurtulmuş olacağız.

Bizim yanlış ya da hatalı davranış olarak algıladığımız bir davranış bazen çocuğumuzun kendi kişisel gelişiminin bir parçası olabilir. Bu tarz durumlarda onları cezalandırmak doğru bir uygulama değildir.

Kötü ve yanlış bir tavrı düzeltmek ya da doğru bir davranışı ödüllendirmek de bazen ters tepebiliyor.

Uzmanlar çocuklarımıza yönelttiğimiz davranışlarımızın onların yaşlarını ve yeterliliklerini de göz önünde bulundurarak mümkün olduğunca sabit ve tutarlı olması gerektiğini söylüyorlar.

Onların davranışlarına olumlu ya da olumsuz müdahalelerde bulunmak bazen gereksiz olabiliyor.

Aslında bu tarz durumlarda yapabileceğimiz en doğru uygulama onları biraz rahat bırakıp kendi düşünce süreçleri ile yaşadıkları olaylar karşısında nasıl davranmaları gerektiğini keşfetmelerine olanak sağlamaktır. Birçok psikolog çocukların çevresel şart ve durumlara uyum sağlama yetenekleri olduklarını düşünüyor.

Çocuklar çevrelerinden ve çevrelerindeki kişilerden olumlu ve güzel davranışlar edinebilirler. Yani eğer ebeveynler kendi kriterlerine uyan çevreleri çocuklarının etrafında yaratabilirler ise çocuklarda bu doğru çevreye kendiliklerinden uyum sağlarlar.

Çocuklara karşı dengeli davranmanın iki önemli etkeni vardır.

İlki, zihinsel süreçlerinin gelişimi ikincisi ise çevreye uyumlarıdır.

Bu bilgiler ışığında ebeveynler öncelikle çocuklarının zihinsel gelişimine devamında da onlar için doğru çevresel koşulları oluşturmaya odaklanmalıdırlar.