Olumsuz Davranışlara Karşı Sönümleme Tekniği

Çocukların olumsuz davranışlarda bulunmalarının en büyük nedeni bizim ilgimizi çekme isteklerinden kaynaklanmaktadır. Sönümleme tekniği ile çocukların bu tür olumsuz davranışlar yerine daha uygun tavırlar sergilemelerini sağlayabiliriz.

Her çocuk (ve her aile) farklı bir dünya demektir. Hiçbir çocuk bir diğeriyle aynı karaktere sahip olmadığı gibi, her ailenin de farklı dinamikleri bulunmaktadır. Çocukların yetiştirilmesi ve çeşitli durumlarda davranışlarının kontrol altına alınması için var olan teknik ve stratejiler içinden hangisinin seçileceğine karar verecek olan anne ve babalardır. Bu yazımızda, söz konusu tekniklerden birini inceliyoruz: Sönümleme tekniği.

Eğitimin temel amaçlarından biri çocukların kızgınlıklarını yönetmeyi ve kontrol altına almayı öğrenmeleri ve aynı zamanda çevreleriyle uyum içinde yaşamaları için uygun davranışları seçmeleridir.

Ancak buna rağmen çocukların kimi zaman olumsuz ve zararlı davranışlar sergilediklerine ve bu davranışların kişisel, sosyal, aile içi ve okul ortamında çeşitli sorunlara neden olduğunu gözlemleriz. Ufaklıklar sürekli olarak kendilerinden yapılması istenen şeylere karşı çıkabilir, kötü sözler sarf edebilir ya da bize karşı gelebilirler.

Bu tip durumlarda bize düşen görev, çocukların sorun çıkaran bu tür davranışlarının yerini daha olumlu ve uygun olanların almasını sağlamaktır. Ancak bunu yaparken her zaman için saygı ve sevgi çerçevesinde hareket etmeli, şiddet ve ceza uygulamalarından kaçınmalıyız. Çünkü ufaklıkların henüz hayatı ve yaşamayı öğrenme aşamasında olduklarını aklımızdan çıkarmamalıyız.

İlgi Göstermenin Önemi

Bu süreçte bize en fazla yardımı dokunacak tekniklerden biri sönümleme tekniği adı verilen yöntemdir. Bu tekniğin çıkış mantığı, tekrar edilen her tür davranışın aslında bir şekilde desteklenme ya da yönlendirme sonucu ortaya çıktığı gerçeğidir. Bu nedenle esas hedef, olumsuz davranışların sürekli olarak tekrar edilmesine yol açan bu tür destekleyici faktörleri ortadan kaldırmak olacaktır.

Çocukların olumsuz davranışlarını aslında nasıl ödüllendirdiğimizin farkına varmak pek de kolay olmayabilir. Elbette bu tür davranışlar görülmeye başladığında çocuğu azarlar ya da ona bir şekilde ceza veririz. Ancak bu aşamada göz ardı ettiğimiz şey, anne ve babanın çocuğa karşı gösterdiği ilginin, onun için hayattaki en önemli ve en büyük itici güç niteliği taşıdığı gerçeğidir.

Yetişkinler genel olarak çocukların sınırlarını aştıkları durumlara ya da yanlış davranışlarına daha fazla önem verirler. Çünkü bu tür davranışlar insanları kızdıran ya da kimsenin hoşuna gitmeyen türden davranışlardır. Bu nedenle aslında iyi davranışlara gereken önem ve değer genellikle verilmez. Bunun sonucunda da çocuklar, yetişkinlerin ilgisini çekebilmek için kötü davranışlar sergilemeleri gerektiği kanısına varırlar.

Sönümleme Tekniği Nasıl Uygulanır?

Sönümleme, tam olarak ortadan kalkmasını istediğimiz davranışlardan dikkati uzaklaştırmayı öngören bir tekniktir. Çocuk bu tür davranışlar sergilediğinde karşılık vermeyin, onu azarlamayın ve aynı zamanda bu davranışlarını tamamıyla göz ardı da etmeyin. Bu teknik her zaman için çocuğun gösterdiği olumlu tavırları pozitif bir biçimde destekleyerek uygulanmalıdır. Aksi takdirde çocuk kendisinin ve davranışlarının dikkate alınmadığı fikrine kapılır.

Bu teknikte bir cezalandırma ya da öç alma durumu söz konusu değildir. Kızdığımızı ifade eden sert ya da olumsuz bir yüz ile çocuğun dikkatini çekmek gibi bir amacımız bulunmaz. Tüm dikkatimizi olumlu ve istenen davranışlara vermemiz gerekir. Böylelikle çocuğun bazı davranışlarını olumlu olanlarla değiştirme sürecinde ona sevgimizle yardımcı olmaya çalışmış oluruz.

Örnek olarak, eğer çocuk televizyonu kapattığımız için tekme atıyorsa, onunla herhangi bir tartışmaya girmemeli ya da ağladığı için onu azarlamamalıyız. Bunun yerine, istenmeyen davranışını göz ardı ederek dikkatini birlikte oynayacağımız bir oyuna yönlendirmeye çalışmalıyız.

Eğer çocuğun öfke nöbeti sona ermezse, sakin ve sevgi dolu bir yaklaşımla ona ağladığı ve bağırdığı sürece yardımcı olamayacağımızı açıklamamız gerekir. Sakinleştiğinde ve bizimle doğru bir biçimde konuşmaya başladığında onunla konuşmaktan ve birlikte oynamaktan memnun olacağımızı ifade etmemiz uygun olacaktır.

Çocuk sakinleşip bizimle doğru bir biçimde ve normal tonda konuşmaya başlar başlamaz onu gülümseyerek karşılamalı ve bu aşamada onu tüm ilgi ve sevgimizle ödüllendirmemiz gerekir.

Akılda Tutulması Gereken Önemli Noktalar

• Çocuk, koşulları en başından itibaren bilmelidir. Çocuğun konuşurken ya da bir şeyler isterken her zaman sakin ve nazik bir biçimde davranması gerektiğini ona açık bir biçimde söylememiz çok önemlidir. Bu bağlamda, ağladığı ya da bağırdığı zaman ona yardım etmeyeceğimizin de farkında olması gerekmektedir.
• Bu tekniği uygulama konusunda her zaman için tutarlı davranmalıyız. Eğer bazı davranışları kimi zaman göz ardı edip kimi zaman da bunlara önem verirsek, bu durumda aralıklı ve sürekliliği bulunmayan bir destekleme durumu söz konusu olur. Böyle bir davranış şekli, düzeltmeye çalıştığımız durumu daha da karmaşık ve içinden çıkılmaz bir hale sokacaktır. Bu nedenle, olumsuz davranışları yok sayarak göz ardı etme ve buna karşın olumlu davranışları sürekli olarak ödüllendirme konusunda kesinlikle tutarlı ve taviz vermeyen bir tutum sergilememiz gerekir.
• Her ne kadar efektif olsa da, bu uygulamanın zaman alıcı bir süreç olduğunun bilincinde olmamız gerekir. Bu nedenle bu tekniği, çok kısa süre içinde ortadan kaldırılması gereken davranışlar için kullanmamız uygun değildir. Örnek olarak, çocuk parmağını prize sokmaya çalışıyorsa, bu davranışı görmezden gelmemiz mümkün değildir. Yani bu tür davranışlara derhal müdahale etmek şarttır.
• Bu tekniğin uygulanmaya başlaması ile birlikte istenmeyen davranışlarda bir süreliğine genellikle belirli bir artış gözleneceğini akıldan çıkarmamak gerekir. Bu durum son derece normaldir. Çocuğun, bu tür uygulamaların ailenin işleyişi ile ilgili yeni bir yaklaşımın parçası olduğunu anlaması ve olumsuz davranışlarına son vermesi için mutlaka kararlı davranmamız gerekir.