Jean-Jacques Rousseau Pedagojisi

Bu yazımızda modern pedagojinin gelişiminde önemli bir etki bırakan Jean-Jacques Rousseau'nun pedagojik fikirlerine yakından göz atacağız.

Jean-Jacques Rousseau pedagojisi, temel prensip bakımından çocukları eğitim süresi boyunca ilgi odağı olarak kabul etmektir. Rousseau pedagojik teorisini en tanınmış çalışması olan “Emile, or On Education” (1762) (Emile ya da Eğitim Üzerine) isimli eserinde sergilemiştir. Bu kitap insanın doğası ve eğitimi ile ilgili felsefi bir tezdir.

Jean-Jacques Rousseau’nun siyasi, sosyal ve felsefi fikirleri

28 Haziran 27812’de Cenevre’de doğan Jean-Jacques Rousseau bir pedagog, filozof, müzisyen ve botanikçi olarak hayatını sürdürdü. Siyasi fikirleri Aydınlanma (Enlightenment) döneminin entelektüel ve kültürel hareketinin teorik temellerinin önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Daha sonra bu fikirler Fransız Devrimi boyunca da etkili olmuştur.

Rousseau siyasi fikirlerinde bir devlet için yegane yönetim şeklinin Cumhuriyet olması gerektiğini savunmuştur. Bu fikirlerini de The Social Contract, or Principles of Political Right (1762) (Toplumsal Sözleşme veya Siyasal Hukukun Prensipleri) adlı kitabında açıklamıştır.

Bu fikirlerini de şu bağlamda kaleme almıştır: Yasama yapabilecek egemenliğe ve genel iradeye sahip olanlar halkın kendisi olmalıdır. Rousseau’ya göre bunun sağlanması bir ülkedeki vatandaşların amme menfaatini garanti altına almak demekti.

Jean-Jacques Rousseau eğitim konusundaki felsefi düşünceleriyle, politik ve sosyal felsefelerine paralel olarak pedagojiye büyük katkı sağlamıştır.

Dolayısıyla, Emile ya da Eğitim Üzerine adlı kitabında insanı doğası gereği asil olarak tanımladığı için çocukların ve yetişkinlerin doğal bir gelişim süreci geçirmesini savunmaktadır. Rousseau’nun yozlaşmış olarak tanımladığı bir toplumla yüzleşmesi ve bu topluma adapte olması gereken çocuklar yetiştirilmesi fikrine değinerek yazımıza devam edeceğiz.

Jean-Jacques Rousseau pedagojisi: İnsanın ve doğanın iyiliği

Rousseau’nın pedagojisi, insanların ve çocukların doğal gelişimini topluma uyum sağlamanın ve onu geliştirmenin bir yolu olarak gören bir eğitim sistemi önermekte ve açıklamaktadır. Ayrıca, öğretimin doğayla iç içe ve temas halinde olması gerektiğini savunmuştur. Bu iddiasını hem insanın hem doğanın iyiliğine dayandırmıştır.

Bu anlamda, bir çocuğun gelişimini en üst düzeye çıkarabilmek için eğitim toplumun değil doğanın ritmini takip etmelidir. Buna ek olarak, çocukların çocuk olmaları ve yetişkin olmamalarından yola çıkarak çocukların ilgi alanlarına önem vermelidir. 

Rousseau belirli dönemleri kapsayan bir eğitim planı önermiştir. Bu göre ilk 4 yaşına kadar sürecek olan eğitimin genellikle çocuğun fiziksel eğitimine yoğunlaşmasını savunmuştur. Akabinde 4 ile 12 yaş arasında dışa yönelik duyuların gelişmesine odaklanan bir eğitim önermiştir.

Daha sonra 12 ile 15 yaş arasında çocukların entelektüel eğitime katılması gerektiğini belirtmiştir. Son olarak da 15 yaşından yetişkinliğe erişene kadar çocukların ahlaki eğitim öğrenmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Jean-Jacques Rousseau pedagojisinin yapı taşları

• Çocukların doğasını ve yaşlarının özelliklerini dikkate alan bir eğitimi savunması.
• Duyu organlarıyla geliştirilmesi gereken bir eğitim anlayışı. Buna ek olarak, bu eğitim bir bireyin doğayla, etrafında bulunan nesne ve insanlarla olan deneyimlerini kullanarak geliştirilmelidir.
• İnsan özgürlüğünü savunması. Bu da sert, ağır veya cezaya dayalı her türlü eğitim sistemine karşı olmak anlamına gelmektedir.
• Çocukların bağımsızlığının gelişmesine ve çevreyi gözlemleme ve çevrelerini kavrama yeteneğine dayalı, eğitici bir didaktik. Doğa kanunlarına teslimiyet. Aynı durum, insanlar arası ilişkilerde de geçerlidir.
• Öğretmenler “müdahale etmeme” ilkesini benimsemelidir. Diğer bir deyişle, öğretmenler “hiçbir şey yapmadan her şeyi yapmalıdır”. Bu, bir eğitimcinin öğretme-öğrenme süreci boyunca üzerine alması gereken en büyük rolün kılavuzluk olduğu anlamına gelmektedir. 

• Meslekleri ve faydaları yetenekleri öğrenmek için el sanatları ve zirai işler gibi farklı iş türlerinin öğretilmesi. Bu sayede bir insanın para kazanması ve özgürlüğünü kendi elinde tutması mümkün olmaktadır.
• Çocuklar 16 yaşına geldiğinde topluma geri dönmelidir. Ahlaki eğitimleri onları iyi işler yapmaya hazırlamalıdır. Bu nedenle, ahlaki eğitimleri iyi hislere, iyi muhakemeye ve iyi niyete dayanmalıdır.
• Rousseau cinsel eğitimin 16-17 yaşından sonra başlaması gerektiğini öne sürmüştür. Ayrıca çocukluk döneminde din hakkında konuşulmasını da tavsiye etmemiştir. Bunun yerine çocukların din hakkında kendi kendilerine ve yavaş yavaş bilgi edineceklerini düşünmüştür. Ek olarak, Rousseau gerçeklere dayanan bir dine değil, kalbe dayanan bir dini desteklemiştir. 

Jean-Jacques Rousseau’nun mirası

Doğada aktif öğretim, çocukların ilgi alanlarının ve özelliklerinin dikkate alınması ve özgürlüğün savunulması… İyi duygulara sahip insanların yetiştirilmesinin değerlendirilmesi… Gelişime ihtiyaç duyan bir toplumda yaşayabilmek için iyi işler yapma gerekliliği... Tüm bunlar Rousseau’nun geliştirdiği ana eğitim ve felsefi fikirlerden bazılarını oluşturmaktadır.

Tıpkı diğer eğitimcilerin yaptığı katkılarda olduğu gibi, Rousseau’nun pedagojik kavramları da yaşadığı dönem için büyük ilerleme ve değişim anlamına gelmekteydi. Onun yenlikçi fikirleri bugün var olan daha demokratik ve karmaşık pedagojik kavramlara yol göstermiştir.