Lev Semionovich Vygotsky ve Oyun Psikolojisi

Oyunlar, çocukların bireysel ve sosyal becerilerini geliştirmelerine yardımcı olduğu için çocukların hayatında oldukça önemli bir rol oynar. Ünlü psikolog Lev Vygotsky'nin bu konu hakkındaki düşüncelerine bir göz atalım.

Rus psikolog Lev Semionovich Vygotsky alanının öncülerinden biridir. Özellikle gelişim psikolojisi alanındaki çalışmalarıyla tanınır. Vygotsky, insan gelişiminin sosyal etkileşimlere bağlı olduğunu belirtmiştir. İnsan gelişiminin temel öğelerinden biri oyundur ve Vygotsky oyun psikolojisi alanında oldukça yenilikçi teoriler öne sürmüştür.

Vygotsky gelişimin, insanlarla etkileşim kurarak, dil gibi kültürel öğeleri içselleştirmekle ilgili olduğunu belirtmiştir.

Vygotsky’nin sunduğu teorilerdeki temel kavramlarından biri, Yakınsal Gelişim Alanı (ZPD)’dır. Bu kavramda anlatılan durum, insanların gelişim adına diğerlerinden (öğretmenleri ve akranlarından) yardım almasıdır.

Çocukların kendi başlarına öğrendikleri şeylerle, çevreleriyle kurdukları etkileşim aracılığıyla öğrendikleri şeyler birbirinden farklıdır. Bu fark, problem çözme, olayların yorumlanması ya da öğrenme sembolleri gibi şeylerde yatar.

Ayrıca, diğerleriyle olan etkileşimlerde, sosyokültürel etmenleri de göz önünde bulundurmalıyız.

Vygotsky Oyun ve Oyun Psikolojisi İle İlgili Ne Der?

Vygotsky, “oyunun” beyin gelişiminde çok ciddi bir rol oynadığını söyler. Kendinden önce kimse, oyunun gelişim için bu kadar önemli olduğuna parmak basmamıştır. Vygotsky, çocukların sahip oldukları becerilerin oyun aracılığıyla mükemmelleştirilebileceğine inanıyordu.

Oyunun temel avantajı çocukların neredeyse farkında olmadan becerilerini geliştirme fırsatı yakalamalarıdır. Dahası, bunu eğlenmek için yaptıkları ve bunun için fazladan bir çaba sarf etmedikleri için, zamanlarının büyük kısmını oyun oynayarak geçirirler ve bunu yaparken  kendilerini tamamen oynadıkları oyuna adarlar.

Vygotsky yakınsal gelişim alanını gerçek bilişsel gelişim; o zamana dek diğerlerinin yardımı olmadan problem çözme becerileri ve potansiyel gelişim ya da bir yetişkin veya kendinden daha deneyimli çocukların yardımıyla problem çözme becerileri arasındaki mesafe olarak tanımlar.

Peki, Vygotsky bunu belirtirken ne tür becerilerden söz ediyordu? Teorisinde ön plana çıkan becerilerden bazıları şu şekilde:

Dil

Önceden de bahsettiğimiz gibi, Vygotsky sözlü ve yazılı dilin insan gelişiminin temeli olduğunu öne sürer. Dil iletişimi mümkün kılar, iletişim de kültürel birikimin aktarılmasını sağlar.

Öz Kontrol

Oyun oynamak yalnızca eğlenmekle ilgili değildir. Oyun oynamanın getirdiği belirli sorumluluk alanları da vardır. Çocuklar oyun oynarken, oyunu düzgün bir şekilde kurabilmek adına organize olmalı, belirli roller üstlenmelidir.

Örneğin, koşu yarışı yaparken, başlangıç çizgisindeki çocuklar yarışı kazanabilmek için hemen koşmaya başlamak isterler. Fakat, yarışın kurallarının bilincindedirler ve biri “başla” demeden başlamamaları gerektiğini bilir, bu kurala saygı gösterirler.

Oyun Psikolojisi: İsteklerin Gerçekleşmesi İçin Hayal Gücünü Kullanmak

Vygotsky kaleme aldığı makalelerin birinde ata binmek isteyen 3 yaşında bir çocuk örneğini verir. Çocuk ata binemeyeceği için bir sopa alır ve ata biniyormuş gibi yapar. Diğer bir deyişle, o anki becerileri çerçevesinde yapamayacağı bir şeyi hayal gücünü kullanarak gerçekleştirir.

Bu süreçte çocuk sopaya at olma anlamını yükler ve bu noktada sopa sembolik olarak atı ifade eder. Bu da çocuğun gerçeklikle olan ilişkisini belirleyen psikolojik yapısını bir dönüşüme sürükler.

Oyun Psikolojisi ile Dünya Görüşünü Yansıtmak

Ebeveynler çocukların hayal gücüne dair oyunlarını ve oyuncaklarını banal bulsa da, bunlar aslında çocukların dünya görüşlerinin şekillenmesine yardımcı olabilir. Öğretmen, inşaat işçisi ya da polis olduklarını hayal ederek oyun kurarlarken; çocuklar toplumdaki farklı farklı insanların görevleri hakkında fikir edinmiş olurlar.

Bunun yanı sıra sorumluluklar, görev bilinci, diğer insanların kendilerinden beklentileri üzerine de bir şeyler öğrenirler. Bu gibi oyunlar çocukların, büyüklerin yaşamına ve çevrelerine olan ilgisinin bariz bir yansımasıdır. Çocuklar oyun oynarlarken biraz da olsa benmerkezci olmaktan uzaklaşırlar.

Hafıza ve Dikkat

Vygotsky’nin sınıflandırmasına göre, iki temel psikolojik süreç vardır. Çocuklar bu süreçlerle ilişkili becerilerini oyun aracılığıyla geliştirirler.

Çünkü oyun oynarken ilgilerini çeken bir akviteye katılırlar ve uğraştıkları işe odaklanırlar. Oyunun kurallar, roller, yerler ya da gerektirdiği diğer her şeyi de akılda tutma konusunda hafıza önemli bir rol oynar.

Vygotsky’nin Teorisinde Oyunun Aşamaları

Vygotsky oyunun 2 aşaması olduğunu belirtir:

1. İlk Aşama (0-3 yaş): Bu aşamada çocuklar oyuncaklarıyla oynarken, ebeveynlerinin o oyuncaklara yükledikleri anlama göre oyunlarını kurarlar. Bu dönemin ikinci yarısında, bu nesnelerin fonksiyonları çocuklar tarafından sembolik olarak değiştirilebilir, bu nesneler farklı fonksiyonlarda kullanılabilir.
2. Sosyo-dramatik Aşama: Bu dönemde çocuklar yetişkinleri taklit ederler ve yetişkin rollerine bürünürler.

Tüm bu bilgiler ışığında görebiliriz ki, Vygotsky oyunun çocukların gelişiminde oldukça önemli bir rolü olduğunu öne sürmüştür.

Oyun aracılığıyla çocuklar bilgi edinir, duygularını yönetir ve başkalarıyla ilişki kurarlar. Ayrıca, dünya görüşlerini genişletir ve bunları düzgün bir biçimde ifade ederler.