Çocuklarda Sesbilimsel Farkındalık Nedir?

Çocuğunuza kitap okumanın ya da onunla basit kelime oyunları oynamanın önemini asla küçümsemeyin. Bugünkü yazımızda, sesbilimsel farkındalık söz konusu olduğunda size faydalı olabilecek birkaç uygulamadan bahsedeceğiz.

Sesbilimsel farkındalık temelde, heceler ve fonemlerden oluşan kelimeleri anlama becerisidir. Bunlar, bir dizi harf ve bunların doğru telaffuzunu içerir.

Bir dili anlama becerisi, bilişsel bir süreçtir. Bu süreç, kişinin dil göstergeleri üretirken ve bunları anlarken yaptığı kontrol ve planlamaları içerir. 

Sesbilimsel farkındalık neden önemlidir?

Öncelikle, söz konusu çocukların okumayı öğrenmesi olduğunda bu beceri son derece önemlidir. Temel olarak çocukların, kelimelerin farklı seslerle ifade edilen hece ve harflerden oluştuğunu anlamaları gerekir.

Çocuklar okuma becerisini kazandıktan sonra, ders çalışmak, bir işte çalışmak, edebi eserler ve rehberler okumak ve bu beceriyi gerektiren pek çok temel aktiviteyi gerçekleştirebilirler.

Tabi ki, sesbilimsel farkındalık, okur yazarlığın diğer tarafı olan yazma için de çok temel bir kavramdır. Bu beceri, farklı dil unsurlarını anlamak ve ayırt etmek için çok önemlidir. Sesbilimsel farkındalık, yazılı ve sözlü ifadeleri anlamak ve bunları üretmek için temel bir gerekliliktir.

Sesbilimsel farkındalık nasıl gelişir?

Tıpkı diğer insani beceriler gibi, sesbilimsel farkındalık da aşamalı olarak gelişir. Eğitimin ilk aşamasında öncelikli amaç, harflerin okunabilmesi ve tekerlemeler ya da başka oyunlar aracılığıyla kelimelerin hecelere bölünmesidir.

Ardından, sadece dinleme ve tekrar etmeye değil, hecelemeye daha çok odaklanan aktiviteler ile devam edilir. Bu aşamada çocuklar, harfler, bunların okunma şekli ve bir araya getirilmeleri hakkında bilgi sahibi olur. Bu aşamalara uyum sağlandıktan sonra sesbilimsel farkındalık süreci meydana gelmiş olur.

Çocuklarda sesbilimsel farkındalığı geliştirecek aktiviteler

Pek çok diğer durumda olduğu gibi, çocuklar bu beceriyi de çevrelerinden edinebilirler. Eğer iletişim ve okuma anlamında çocuğunuza yeterli derecede imkan sunarsanız, çocuğunuz adım adım bu beceriyi kazanacaktır. İşte size yardımcı olabilecek bazı basit aktiviteler:

• Kelime oyunları: çocuğunuza bir kelime söyleyip onu tekrar etmesini ya da onunla kafiyeli olacak başka bir kelime bulmasını isteyebilirsiniz.
• Çocukların ilgisini çekecek tekerleme ya da heceleme şarkıları öğrenebilir ya da kendiniz uydurabilirsiniz.
• Daha ileri aşamalar için, yeni bir kelime oluşturmak için var olan bir kelimeye hece ekleme çıkarma oyunları deneyebilirsiniz.
• Çocuğunuza kitap okumalısınız: eğer çocuklar yeni kelimelerle erken yaştan itibaren etkileşime geçmeye alışırlarsa, yeni sesleri daha kolay öğrenir ve doğal bir şekilde hayatlarına katabilirler.

21. yüzyılda teknolojik kaynakları da görmezden gelemeyiz. Sesbilimsel farkındalığı geliştirmeye yardımcı olarak mobil uygulamalar, internet videoları ve bilgisayar oyunları da bulunmaktadır.

Çocuğunuzun becerileriyle ilgili bir sorunu olup olmadığını nasıl anlarsınız?

Ebeveynleri olarak, çocuklarının eğitim süreçlerine büyük oranda dahil olmanız gereklidir. Bu sayede, gelişimlerinde ortaya çıkacak olası bir eksikliği kolayca fark edebilir ve düzeltebilirsiniz.

Sesbilimsel farkındalık, çocukların zorluk yaşadığı alanlardan biri olabilir. Bu eksikleri tespit edebilmek için aşağıdaki durumlara dikkat etmeniz gerekir:

• Kafiyeleri anlamakta zorluk çekiyorsa ya da anlama eksikliğine bağlı olarak bunları dinlerken eğlenmiyorsa.
• Heceleri ayırmada ve saymada sorun yaşıyorsa.
• Kelimelerdeki ses tekrarlarını ayırt edemiyorsa.
• Kelime oluşturmak için sesleri bir araya getiremiyorsa.
• Yeni kelimeler öğrenmekte zorluk çekiyorsa.

Yukarıdaki sorunlara bağlı olarak gelecekte okuma ve yazmada güçlükler meydana gelebilir. Bu yüzden, ileride daha büyük sorunlar yaşanmasını önlemek için bu durumlara erkenden müdahale edilmesi gerekir. Ayrıca, bu tür sorunlar çocukların özgüvenini de zedeleyebilir.

Bu genellikle insanlar tarafından hafife alınan bir beceri olsa da sesbilimsel farkındalık son derece büyük önem taşır. Hatta, eksikliği sadece eğitim alanında değil sosyal ve duygusal alanda da sorunlara yol açabilir. Bu yüzden, gün içinde sadece birkaç dakika ayırarak çocuğunuzun bu becerisini geliştirmek için çalışın.