Becerileri Öğretmek İçin Şekillendirme ve Zincirleme

Çocuklar, ilk yıllarda pek çok yeni beceri öğrenmelidir. Şekillendirme ve zincirleme, bu öğrenme sürecine yardımcı olabilecek iki yöntemdir.

Ebeveyn olarak, çocuğumuzun yeni beceriler edinmesine yardımcı olmaktan sorumluyuz.  Onların akıl hocası biziz ve yürüme, konuşma, el yıkama, diş fırçalama, giyinme ve benzeri gibi yeni becerileri öğretmek de bizim işimiz. Şekillendirme ve zincirleme, bu hedeflere ulaşmada etkili ve basit olan iki yöntemdir.

Hem şekillendirme hem de zincirleme, pozitif pekiştirmeye dayalı işlemsel yöntemlerdir. İkisi de çocukların yeni becerileri ve davranışları ilerleyen biçimde iyice öğrenmesine yardımcı olur.

Bu yöntemleri herhangi bir profesyonelin müdahelesine ihtiyaç duymadan evde kolaylıkla uygulayabilirsiniz.

Şekillendirme ve zincirleme: İki işlemsel yöntem

Hem şekillendirme hem de zincirleme, davranış değiştirmeye odaklıdır. Davranış değiştirme, eylemlerimizin onları takip eden sonuçlardan etkilendiği öncülüne dayanır.

Bu yüzden, bir davranıştan sonra herhangi bir ödül veya pekiştirme gelirse, bu davranışın sıklığı artar. Aynı şekilde, eğer belirli bir davranış cezalandırılır veya göz ardı edilirse, davranış sıklığında azalma görülür.

Buna dayanarak, çocukların davranışlarını olumlu bir biçimde şekillendirebilmek için iki yöntem de pekiştirmeyi ve ortadan kaldırmayı kullanır.

Ebeveynler, mevcut davranışları değiştirmek veya yeni davranışlar aşılamak için bu yöntemleri kullanabilir. Bununla birlikte, şekillendirme ve zincirleme göz önünde bulundurmanız gereken farklı özelliklere sahiptir.

Şekillendirme

Şekillendirme, zaman içerisinde ilerleyen bir şekilde basit ve birleştirici bir yönetme biçimi oluşturmak için kullanılır. Çocuğa belirli bir kelimenin telaffuzunu veya makasla bir şey kesmeyi öğretmek buna verilebilecek örneklerdir.

Bunun için, yöntemde hedeflenen eyleme yavaş yavaş yaklaşan davranışları pekiştirmeyi içeren ardışık yaklaşıklama bulunur. Bu yüzden, ilk olarak amacınızı belirlemeniz gerekir. Örneğin, çocuğunuzun “bebek” kelimesini telaffuz etmeyi öğrenmesini istiyorsunuz. Bunun için, bir temel çizgi oluşturmalısınız.

Başka bir deyişle, çocukta hali hazırda bulunan bir davranış, sizin için bir başlangıç noktası olabilir. Bu durumda, çocuğunuz tuvalete gitmesi gerektiğinde “tolet” diyebilir.

Buradan itibaren, hedefinize daha yakın olan telaffuzları pekiştirmelisiniz. Bu yüzden, ilk olarak sadece “tolet”in doğru telaffuzunu sağlamlaştırmaya çalışın. Böylece, çocuğunuzun ihtiyaçlarını dile getirmesi için onu motive etmeye devam edebilirsiniz.

Bununla birlikte, daha sonrasında “tolet”in pekiştirmesine bir son vererek çocuğunuzun daha doğru bir telaffuza yaklaşması için çalışmalısınız. Örneğin, çocuğunuz “tualet” demeyi başarırsa, bu ödüllendirilmesi gereken sonraki yaklaşımdır. Aynı zamanda, artık önceki “tolet” telaffuzunu pekiştirmeyeceksiniz.

Bu yüzden, dikkatiniz ve övgünüz sayesinde, yavaş yavaş çocuğunuza hedeflenen kelimenin doğru ve tam telaffuzunu öğreteceksiniz.

Zincirleme

Zincirleme, art arda şekillenen basit davranışları birleştirmek için kullanılır. Bu, örneğin çocuğumuzun dişlerini fırçalamayı öğrenmesini istediğimizde kullanabileceğimiz bir durumdur. Bunu yapabilmek için, belirli bir sıra ile gerçekleşen eylemler dizisi gerekir. İleri zincirleme ve geriye zincirleme gibi iki tür zincirleme vardır.

İleri zincirlemede, çocuklar ilk olarak sürecin ilk adımını öğrenir. Bu durumda, diş macununu diş fırçasına sıktıkları için ödüllendirilirler. Ardından, yetişkin sıralı eylemlerin kalanını tamamlar.

Zamanla, üst dişleri fırçalamak, alt dişleri fırçalamak, azı dişlerini fırçalamak, suyla ağzı çalkalamak ve tükürmek gibi sonraki adımlar sırayla eklenir.

Yetişkinler sadece çocuğun üzerine çalıştığı son basamağı pekiştirir. Eğer çocuk azı dişlerini fırçalayana kadar geçen aşamaları başarmışsa, artık diş fırçasına macun sıktığı için onu ödüllendirmenin bir amacı olmayacaktır.

Bu yöntemin bir diğer değişkeni ise geriye zincirlemedir. Burada, çocuk sıralı eylemlerin son basamağını ilk olarak öğrenir ve geriye doğru çalışır.

Örneğin, çocuğunuzun oyun oynadıktan sonra eşyalarını toplamasını istiyorsanız, bir tanesi dışında hepsini toplayabilir ve son oyuncağı çocuğunuzun yerine kaldırmasını söyleyebilir ve onu takdir edebilirsiniz.

Ertesi gün, geride iki sonraki gün de üç oyuncak bırakarak çocuğunuz oyuncaklarını toplama konusunda tamamen sorumlu olana kadar buna devam edebilirsiniz.

Bu seçenekle ilgili en harika özellik, çocuğunuzun hedefe, başka bir deyişle başarıya çok daha fazla yaklaşmaya başlamasıdır. Bu, ilk günden itibaren daha motive olmasına sebep olabilir.

Sonuç olarak, hem şekillendirme hem de zincirleme evde uygulaması kolay olan basit yöntemlerdir. İkisi de çocukların yeni becerileri pozitif ve cazip bir biçimde edinmesine yardımcı olmak için harika alternatiflerdir.