Otozomal Kromozom Anomalileri Olan Engelli Çocuklar
Otozomal kromozom anomalileri nispeten yaygın bir durumdur ve doğuştan özürlülüğe neden olabilir, çünkü bedenimizin her hücresinde kromozom bilgilerimiz bulunur. Her kromozomun kolu 4 bölgeye ayrılır, bu bölgelerde yer alan her şerit ise sentromerle olan uzaklığına göre numaralandırılır.
Kısa kol “p” uzun kol ise “q” olarak adlandırılır. Örneğin, 1 q 23 şu demektir: 1. kromozom, uzun kol, ikinci bölge, üçüncü şerit. Otozomal kromozom anomalileri genelde bu engellere yol açar:
- Zihinsel engeller ve zeka geriliği.
- Dimorfik özellikler ve deformasyonlar.
- Geç büyüme.
Otozomal kromozom anomalileri sınıflandırması
Kromozom anomalileri iki ana türe ayrılır: nümerik ile yapısal bozukluklar.
Kromozomal bozukluklar: nümerik bozukluklar
Nümerik bozuklukların en sık görülen sebebi, komozomların ayrılmama eğiliminde olmasıdır. Bu durum, kromatit denen kromozom çiftlerinin, birinci veya ikinci mayoz bölünme ya da mitoz sırasında birbirinden ayrılamaması sonucunda oluşur. Bu anomalinin sonucunda kromozom çiftleri düzgün ayrılmadığı için bazı gametlerde ya fazladan ya da eksik kromozom olur.
Ekstra kromozomu olan bir gametin döllenme sırasında normal bir gametle birleşir ve oluşan zigot aynı kromozomdan üç tane kopyaya sahip olur. Bu fenomene trizomi denir. Kromozomu eksik bir gamet normal bir gametle eşleştiğinde ise kromozom çiftinin tek bir ilmeği olur ve buna da monozomi denir.
Bu ayrılmama durumu mitoz esnasında olabileceği gibi, I. ve II. mayoz evresinden veya zigot oluşumundan sonra da gerçekleşebilir. Bunun sonucunda çocuk, ya trizomik ve normal ya da monozomik ve normal kromozomların karışık bulunduğu hücrelerle doğar.
Bu hastalara mozaik denmesi de bu yüzdendir. Dahası, bu çeşit bir kromozom anomalisi neredeyse her zaman X kromozuyla ilgilidir (diğer kromozom mozaikleri genelde buna uygun yapıda olmaz).
Kromozom yapısındaki bozukluklar
Kromozom yapısıyla ilgili en sık yaşanan anomaliler delesyon (eksilme), duplikasyon (kopyalama), inversiyon (ters dönme) ve translokasyondur (yer değiştirme).
Eksilme ya da baskılama. Kromozomun bir kısmı eksik olur ve bu da kayıp parçanın içerdiği genetik bilginin kromozomda da eksik olması demektir.
Duplikasyon. Ek olarak fazladan bir kromozomun var olmasıdır. Bazen bir kromozomun eksilen kısmı homolog kromozomun en uç kısmıyla birleşir. Bu anomali delesyon kadar büyük sıkıntı yaratmaz.
İnversiyon. Bu da kromozomun iki farklı noktasında yaşanan kırılma sonucunda bir parçasının ayrılması ve ayrılan parçanın aynı kromozomla ters bir şekilde tekrar birleşmesidir. Genelde bu genetik değişimin oluşturduğu anormal bir fenotip yoktur. Ancak bir sonraki nesil için, ters dönen kromozom normal bir kromozomla birleştiği zaman bazı sonuçlar doğurabilir.
Translokasyon. Kromozomun bir parçasının başka bir çiftin parçasıyla birleşerek yer değiştirmesidir. Bazen bu translokasyonlar karşılıklı yer değiştirmeyle olur.
Bu yapısal anomaliler genelde gametlerden birinin (erkek ya da dişi) mayozu sırasında meydana gelir.
Kromozomda otozomal anomaliler
Kromozom anomalilerin başlıcalarını aşağıda kısaca özetleyeceğiz:
Down sendromu
İlk olarak 1866 yılında Langdon Down tarafından tanımlanan bu kromozom anomalisi en yaygın ve bilinen kromozom hastalığıdır (her 700 doğumdan 1’inde görülür).
Down sendromu olan kişilerin 47 kromozomu vardır; özellikle de fazladan bir tane 21. kromozomu olur.
Bu anomaliyi tespit etmek genelde doğum sırasında ya da hemen sonrasında mümkün olur çünkü karakteristik özellikleri şunlardır:
- Düşük tansiyon.
- Zihinsel engelli olma.
- Brakisefali ya da kısa kafalılık (kafatası kemik eklemlerinin fazla erken kapanmasından dolayı kafanın fazla büyümesi).
- Dilin çıkık olması.
- Kısa ve kalın eller.
- Vakaların %35’inde kardiyak anomalileri.
- Normalden daha minyon olma.
Down sendromu vakalarının %95’i 21. kromozomun trizomisinden; yaklaşık %4’ü ise 21. kromozomun uzun kolunun yer değiştirmesinden (13,14,15 ya da 22. kromozomla) kaynaklanır. Bu hastaların 46 kromozomu olur ancak fenotip olarak trizomi 21’den ayırt edilemez.
- Down sendromlu çocuk doğuran kadınların yaş ortalaması 34 yaştır.
- Erkek taşıyıcıların Down sendromlu çocuk sahibi olma olasılığı kadınlara kıyasla daha düşüktür.
Trizomi 18 (E sendromu)
Bu sendrom 18. kromozomla ilgilidir. Birden fazla doğuştan engele yol açabildiği için Down sendromundan daha ciddi bir durumdur (hastaların çoğu 6 aydan uzun süre yaşayamaz).
En sık rastlanan semptomları şunlardır:
- Zihinsel engelli olma.
- Gelişimin durması.
- Kulaklar, eller ve ayaklarda deformasyon.
Tirizomi 13 (D sendromu)
Bir önceki sendromdan daha nadir görülür ancak ondan çok daha kötüdür (yenidoğanlar genelde bir aydan uzun yaşamaz). Sinir sisteminde bozukluklar, zihinsel engel, dudak-damak yarığı (tavşan dudak), cilt ve kalp bozuklukları gibi birçok rahatsızlığa yol açar.
Kedi miyavlaması sendromu (Cri du chat sendromu)
Bu sendrom, 5. kromozomun kısmi mozomisiyle oluşur (kısa kolun bir parçasının eksilmesi). Bu durum da farklı anomalilere yol açar; en karakteristik olanı, çocuğun aynı kedi miyavlamasına benzer bir şekilde ağlamasıdır. Diğerleri arasında ise zihinsel engelli olma ve mikrosefaliyi (küçük kafalı olma) sayabiliriz.
Monozomi 4
Bu durum 4. kromozomun kısa kolunun delesyonuyla oluşur. Düşük kilolu doğma, gelişim bozukluğu ve anormal bir yüz görünümü ile karakterize edilen fenotiplerle kendini gösterir.
Otozomal kromozom anomalileri: sonuçlar
Sonuç olarak, doktorlar hala birçok aileyi ve bebeği etkileyen bu anomalilerle ilgili daha çok bilgiye ulaşmak için her gün çaba göstermeye ve ilerlemeye devam ediyor.
Neyse ki bu hastalıkları erkenden tespit edebilmek için devamlı olarak yeni yöntemler geliştiriliyor. Ayrıca, artık tıp da oldukça ilerlediği için bu engellerle doğan çocukların bakımı, tedavisi ve hastalıkların önlenmesi konusunda önemli bir yol katedildi.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Artigas-Pallarés, J., Brun, C., & Gabau, E. (2001). Aspectos médicos y neuropsicológicos del síndrome X frágil. Rev Neurol, 2(1), 42-54.
- De Michelena, M. Q., Arias, J., & Huamán, M. (2007). Diagnóstico prenatal de anomalías cromosómicas. Revista peruana de ginecologia y obstetricia, 53(3), 181-186.
- García, M. M., Martínez, F. F., & Miranda, E. B. (2004, January). Repercusión clínica de las anomalías cromosómicas. In Anales de Pediatría (Vol. 61, No. 3, pp. 236-241). Elsevier Doyma.
- Guitart-Feliubadaló, M., Brunet-Vega, A., Villatoro-Gómez, S., Baena-Díez, N., & Gabau-Vila, E. (2006). Causas cromosómicas que originan el retraso mental: alteraciones cromosómicas diagnosticables en el paciente. Rev Neurol, 42(Supl 1), S21-S26.
