Öğrencilere Özet Yazmak Nasıl Öğretilir
Bir özet yazarken esas noktalara – en önemli bilgilere – odaklanmalı ve gereksiz bilgileri göz ardı etmeliyiz. Bu anlama stratejisinde ustalaşmak ve özetler üretmek her öğrenci için mühimdir. Bu sebepten dolayı bu yazıyı öğrencilere özet yazmak konusunda yardım etmek için hazırladık.
İlk başta bunun zamanla ve pratikle öğrenilen oldukça kompleks bir yetenek olduğunu belirtmek istiyoruz. Bu yüzden öğrencilerin özet yazmaya ilköğretimin ilk yılında başlaması önerilir.
Özetleme neleri içerir?
Öğrenciye iyi özet yazmayı öğretmeden önce özetin ne anlama geldiğini açıklamamız gerekir. José Antonio Moreiro González’e göre özetleme şu şekilde tanımlanabilir:
“ İçerisindeki bilgi bolluğunu azaltmak ve mesajın en önemli kısımlarını öne çıkartmak için, bir doküman ya da yazı üzerinde gerçekleştirilen aksiyon. Bundan sonra asıl mesaj değişim geçirir, özet olarak bildiğimiz, kendine özgü, kısa, gramer olarak doğru, asıl yazının özünü toparlayan, yeni bir doküman haline gelir.”
– José Antonio Moreiro González –
Daha basitçe anlatmak gerekirse, özetleme yazıdaki en önemli bilgileri alıp kişinin bu bilgileri kendi cümleleriyle, daha kısa bir formda yazmasını içerir.
Bu yolla çalışılması gereken içeriği ayarlayabilir ve sentezleyebiliriz. Daha kolay özümsemek ve ezberlemek için yazının ana ve ikinci fikirlerini ortaya çıkartırız.
Hangi bilişsel işlemler dahildir?
Madrid Complutense Üniversitesinde Didaktik ve Edebiyat profesörü olan Teodoro Álvarez Angulo’ya göre bir özet hazırlamak kompleks bir süreçtir. Birden fazla bilişsel işlem içerir. Örneğin:
- Yazıyı anlamak
- İçeriğin üzerine kafa yorma
- Bilgiyi işleme ve farklı fikirleri nasıl birbirinden ayıracağını bilme, yazıdaki fikirleri kullanarak hiyerarşiler seçme, organize etme ve oluşturma
- Yazının uygun parçalarını tekrar formüle etme ve yazma
- Yeni bir yazı üretme
- Metinsellik kurallarını takip etme (tutarlılık, bağlaşıklık, yeterlik ve doğruluk).
Öğrencilere özet yazmayı nasıl öğretebiliriz?
Öğrencilere güzel özet yazmayı öğretmek için ilk başta hızlıca yazıyı okumalarını sağlamalıyız. Ondan sonra baştan sona dikkatli bir okuma yapacaklar ve her paragrafa odaklanıp onları anlamaya çalışacaklar.
Bundan sonra altını çizme tekniğini kullanmalılar ve ana fikirleri tespit edip seçmeliler. Her paragraftaki en önemli ve tamamlayıcı bilgileri keşfetmeliler. Bunu yaptıktan sonra her paragraftaki sayfa boşluğuna o paragraftaki altı çizilen ana fikirleri belirten bir anahtar kelime ya da kısa cümle yazmalılar.
Bu aşamaların hepsi tamamlandığında özet yazmaya başlayabilirler. Bunu yapmak için altı çizilmiş tüm cümle ve fikirleri dikkate almalılar. Kopyalamaktan ve kelime sıralarını değiştirmekten kaçınmak ve yazıyı kısaltmak için h er zaman kendi cümlelerini ya da daha basit cümleler kullanmalılar.
İyi bir özet
Öğrenciye iyi bir özetin şu karakteristik özelliklere sahip olduğunu söyleyin:
- Tüm önemli fikirleri içermeli
- Mantıklı cümlelerle yazıdaki ana fikirleri birleştirmeli
- Kompozisyon kısa ve doğrudan cümleler içermeli
- Objektif olmalı ve konuyla ilgili kendi fikirlerini içermemeli
- Genel fikirleri alarak ve onları öne çıkararak yazılmalı
- Tire ya da yıldız işareti içermemeli
Kısacası öğrencilere özetin, yazının küçük parçalar halinde kopyalanması olmadığını açıkça belirtin. Yazının özünü kendi cümleleriyle yazmak zorundalar; ana fikri almalı ve mümkün olduğunca en az cümleyle anlaşılabilir ve temiz bir şekilde baştan oluşturmalılar.