Mayoz Bölünme Sürecini Çocuklara Açıklamak

Mayoz bölünme, ana hücre kromozomlarının yarısını kullanarak yapılan bir hücre bölünmesidir. Cinsel üreme sürecinde ve biyolojik döngü sırasında meydana gelir.

Mayoz terimi, Yunanca eksiltme/dönüştürme anlamına gelir. Mitoz ile beraber mayoz bölünme süreci, hücre üretimini ifade eder. Fakat mitoz bölünmenin aksine mayoz bölünme, bir diploit (iki katlı) hücre yerine dört haploit (yarı kromozomlu) hücre üretir.

Peki bu ne anlama gelir ve bu dönüştürmenin sonuçları nelerdir? Bugünkü yazımızda bu konuya dair tüm cevapları bulacak ve bunları çocuklarınıza eğlenceli bir şekilde açıklayabileceksiniz.

Mayoz bölünme süreci neden gerçekleşir?

Mayoz bölünmenin nasıl işlediğini tam anlamıyla anlamak için bu sürecin neden gerçekleştiğini anlamamız gerekir: Üreme organlarından gelen eşey hücrelerini (gamet) elde etmek için.

Üreme süreci, bir dişi bir de erkek eşey hücresine ihtiyaç duyar ve bunlardan her biri bu canlılardaki kromozomların yarısına sahip olur. Bu yüzden, mayoz bölünme bir diploit hücrede bulunan eş kromozomların hikayesini anlatır.

Her diploit hücre 46 kromozoma ve iki kromatide sahiptir. Gametojenez (eşey hücresi oluşması) denen başka bir süreçte de bu hücreler, her birinde 23 kromozom bulunan haploit hücrelere ayrılır.

Mayoz bölünmenin farklı aşamalarını çocuklara açıklamak

Mayoz bölünme iki aşamada meydana gelir: Mayoz I ve Mayoz II. İlk mayotik bölünme gerçekleşmeden önce genetik maddenin kendini kopyalaması gerekir. Bu sayede eş kromozomlar elde edilir.

İnsanlarda kromozlar X harfine benzer. X, dikine iki parçaya ayrılır ve kromatitler elde edilir. Bunların birleşme noktası ise sentromer olarak adlandırılır. Mayoz bölünme sırasında kromatitler bir gamet oluşturmak için üst üste gelir.

Mayoz I ve Mayoz II aşamalarını çocuklara açıklamak

Profaz I

• Bu, en uzun ve karmaşık olan aşamadır. Bu aşamada homolog kromozomlar eşleşir.
• Eş kromozomlar, sentromerde buluşarak DNA bölümlerini paylaşır. Bu paylaşım işlemine kiazma adı verilir.
• Kromozomlar eşleşmeyi bitirir ve ayrılır.
• Tüm bu değişimler beş aşamada gerçekleşir: leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diakinezi.

Profaz I ve Metafaz I

Bu aşamada çekirdek zarı ve bazı organeller kaybolur. Aynı zamanda, eş kromozomlar daha yoğunlaşmış hale gelir ve hücrenin ekvatoral düzlemine doğru hareket ederler.

Profazın ilk aşamasında, kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alırlar. Biri anneden gelen, diğeri babadan gelen homolog kromozomlar birbirine yaklaşarak değer. Bu olaya sinapsis denir.

Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde dörtlü kromatit gruplar oluşturur. Bu gruplara tetrat denir. Tetratların sayısı, mayoz bölünme geçirmekte olan hücrenin haploit kromozom sayısına eşittir.

Homolog kromozomlarının kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine dokunan parçaları arasında gen değiş tokuşu görülür. Bu olaya krossing over denir. Krossing over, her zaman gerçekleşmez; genellikle kromozomların sonlarında gerçekleşir.

Metafaz aşamasında ise, sentrozomların ya da iğ ipliklerinin yardımıyla homolog kromozomlar, tetratlar halinde ekvatoral düzleme dizilir.

Anafaz I

Sentrozom adı verilen organel ya da iğ iplikleri kısalır ve hücrenin zıt kutuplarına doğru birbirinden uzaklaşır. Bu sayede oluşacak yeni hücrelerdeki kromozom sayısının yarıya inmesi sağlanmış olur.

Telofaz I

Bu aşama nadiren görülür. Telofaz gerçekleştikten sonra çekirdek zarı tekrar oluşur ve haploit kromozoma sahip her birinde 23 kromozom bulunan iki hücre meydana gelir.

Mitoz II sürecini çocuklara açıklamak

Bu süreç DNA kopyalama olmayan normal mitoz bölünme sürecidir, çünkü mayoz sadece gamet elde etmekle ilgilidir, iki kromozom arasında genetik madde değiş tokuşu olmaz.

Bu sürecin dört aşaması vardır: Profaz II, Metafaz II, Anafaz II ve tabi ki son olarak Telofaz. Bu aşamada çekirdek zarı oluşur. Bu süreç, hücrenin fiziksel olarak ayrıldığı sitokinez ile biter.

Sonuç olarak, 23 kromozomlu dört adet küçük haploit hücre elde edilir ve her kromozomun sadece bir kromatidi vardır. Yani, her kromozom yarım bir X harfine benzer. Peki  bu süreç neden bu kadar önemlidir?

Mayoz bölünme sürecinin genetik önemi

Daha önce de bahsettiğimiz gibi, mayoz bölünmenin amacı gamet elde etmektir. Bununla beraber, gametojenez sırasında hem dişi hem erkek kromozomlar yeni hücrenin etrafında rastgele dağıtılırlar. Bu ayrışma, üreme süreci için çok önemlidir çünkü annenin 46 kromozomu vardır ve bebeğe 92 kromozom verir.

Mayoz bölünme bizi genetik olarak farklılaştırır. Aynı zamanda, eş kromozomlar DNA kısımlarını rastgele olarak paylaştığı için iki gametin benzer olmamasını sağlarlar. Bu genetik farklılaşma, insan olarak bizlerin evrimsel sürecine çok önemli bir katkıda bulunur.