Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Sinaptik Budama
İlk bakışta, çocukluk ve ergenlik hiçbir ortak noktası olmayan iki dönem olarak düşünülebilir ancak bazı önemli benzerlikleri vardır.
“İki yaş sendromu”nun, ilk ergenlik olarak bilinmesinin mantıklı bir sebebi vardır. Çocukluğun bu dönemindeki beyin süreçleri, 12-14 yaşlar arasında oluşan süreçlere son derece benzerdir. Bu sürecin adı sinaptik budamadır. İnsan beyni, sürekli değişim içerisinde olan son derece karmaşık ve büyüleyici bir organdır.
Bu durum, özellikle de hayatın ilk yirmi yılı için geçerlidir. Beynin işleyişini anlamak, ergenlik çağındaki çocuklarımızı anlamamıza ve empati kurmamıza yardımcı olabilir.
Böylece bu geçiş dönemlerinde çocuklarımıza sevgi dolu bir biçimde eşlik edebiliriz. Bu nedenle, bu yazımızda sinaptik budamanın ne olduğunu ve çocuklarınızı nasıl etkilediğini açıklayacağız.
Sinaptik budama nedir?
Sinaptik budama, sinirsel bağlantıların yok edilmesini içeren beyin fonksiyonlarıdır. Bu bağlantılar öğrenmeye dayalı olarak kurulur ve mevcut çok fazla bağlantı olduğunda beyin yetersizleşmeye başlar.
Bu nedenle, sinaptik budama az kullanılan bağlantılardan kurtularak, daha aktif ve faydalı bağlantılar için beyinde yer açar.Kısacası, bu beynin yeniden modellendiği bir süreçtir.
Bunun sonucunda ise, beyindeki bağlantılar azalır ve kalanlar daha fazla güçlenir. Bu düzenleme beynin ideal düzeyde çalışmasını sağlar ve en önemlisi çevreye daha iyi uyum göstermesine yardımcı olur.
Çocukluk çağında sinaptik budama
Embriyonun geliştiği zamandan 2 yaşına kadar, muazzam miktarda sinirsel bağlantılar oluşur. Bunlar, çocukların keşif yapmalarının ve yeni bilgiler edinmelerinin bir meyvesidir.
Bu üstel gelişimin sonrasında, ilk sinaptik budama ve yeniden yapılandırma meydana gelir. Bu, çocuğun düzgün gelişimi için gerekli olan programlanmış bir süreçtir. Bununla birlikte, çevre önemli bir rol oynar ve eğitim önemli bir fark yaratır.
- Bu budamanın gerçekleşebilmesi için bebekler yeterli uyaranı almalıdır. Eğer almazlarsa, beyni yetersiz hale getirecek aşırı sayıda bağlantıyı korurlar. Kısacası, çocuk kapasitelerini kaybeder.
- Bu sürecin amacı, çevreye daha iyi uyum sağlamayı başarmaktır. Bu nedenle, dışarıdan gelen etkiler hangi bağlantının kalacağı hangi bağlantının yok edileceği konusunda önemli rol oynar. Çocuğun çok sık kullandığı bağlar güçlenirken, az kullandıkları yok olacaktır. Bu yüzden, eğitim bu beynin yeniden modelleme sürecini yönetecektir. Çocuk en çok gelişmiş becerileri ve bölgeleri tutarak güçlendirmeye devam edecektir.
Ergenlik çağında ne olur?
Eskiden, insanlar ergenlik çağına gelene kadar beynin tamamen şekillendiğine inanırdı. Bununla birlikte, uzmanlar beynin her bölgesinin kendi rotasını takip ettiğini keşfettiler.
Bazı bölgeler, ergenlik çağında da yeni sinapsiler oluşturmaya devam eder. Bu, 11-12 yaşlar arasındaki bağlantıları artıran prefrontal korteks için geçerlidir. Beynin bu bölümünün planlama, düzenleme ve hedef belirleme gibi görevlerden sorumlu olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir.
Yaklaşık 20 yaş civarında süreç tamamlanmadan prefrontal korteks optimal performansına ulaşamaz. Bu göz önüne alındığında, gençlerin yürütme fonksiyonları ile ilgili problemlerini anlamak daha kolay hale gelir.
Bilgileri seçerler, elerler ve otokontrol becerilerini şekillendirirler ancak bu becerileri henüz tamamen gelişmemiştir. Bu yüzden, yetişkinler gençlere karşı anlayışlı olmalı ve otokontrolü ele alana kadar onlara yol göstermelidir.
Aynı şekilde, 20 seneden sonra, prefrontal korteks dürtüler ve duygulardan sorumu olan amigdala gibi diğer beyin yapılarıyla bağlantı kurmuş olur. Böylece bireyler otokontrol yeteneğini kazanır ve ergenliğin verdiği dürtülere hakim olamama durumu ortadan kalkar.
Bu süreci yönetme
Özetlemek gerekirse, sinaptik budama doğal ve gerekli bir beyin sürecidir. Beynin olgunlaşmasına ve maksimum işleve ulaşmasına sebep olur. Bununla birlikte, beynin yeniden şekillenme sürecinin ne zaman gerçekleştiğini anlamak çocuklarımızı daha iyi anlamaya da yardımcı olur.
En önemlisi, deneyimler, öğrenme ve çocuklarımıza ve gençlerimize sunduğumuz uyarıcılar aracılığıyla çocuklarımıza yol gösterebiliriz.
Tüm alıntı yapılan kaynaklar, kalitelerini, güvenilirliklerini, güncelliklerini ve geçerliliklerini sağlamak için ekibimiz tarafından derinlemesine incelendi. Bu makalenin bibliyografisi güvenilir ve akademik veya bilimsel doğruluğa sahip olarak kabul edildi.
- Cáceres, C. B. (2017). La neurociencia en la primera infancia. Apuntes de Ciencia & Sociedad, 7(1).
- Triskier, F. J. (2006). Algunas especulaciones respecto a las modificaciones neurobiológicas durante la adolescencia. EL RESCATE Y LA MEMORIA, 17(70), 424.